Friday, April 19, 2024
Wardheer News
  • Maqaallo
  • Slideshow

Puntland: Asaaskii labaad!

W.Q. Ashkir Nuur Axmed, Ph.D.

Dr Ashkir

Xeeldheerayaasha siyaasaddu, waxay dowladnimada ku qeexaan: heshiis bulsho oo ka yimi, ilbaxnimo la kala dhaxlay, oo facba faca xiga, xarigiisa u dhiibay!

Aragtiyo dhawr ah baana jira, oo xeeldheerayaasha siyaasaddu, ka dhigteen tub ay u maraan, bidhaaminta iyo turxaanbixinta, markay doonayaan in dulmar guud ay ku sameeyaan, sooyaalkii fakar ee aragtiyo-curiyayaashaa jilibka u aastay aqoonta cilmiga siyaasadda.

Haddaynu tusaalle u soo qaadanno, dhawr jilba-culusta cilmigaas ka mida, innagoo -akhristaha xushmadda iyo qaddarintaba innaga mudan- u beekhaaminayna wakhtiga.

Waxaynu tusaalaha koowaad aan diiradda ku saari karnaa Caalimkii weynaa ee Carbeed, ee loo tiiriyo: dhidabba-u- aasidda cilmiga bulshada C.rixmaan Ibnu Khalduun (1332-1406) oo dajiyay aragti udub-dhexaad uu uga dhigay cududda iyo baratanka awoodda ku qotonta!

Xaggiisa siyaasaddu waa hardan kii awood roonaada uu xakamaha u qabanayo xukunka!

Waxaa iyana jira xeeldheerayaal aaminsanaa in siyaasaddu tahay: heshiis-bulsho, oo kala ahaa: Thomas Hobbes (1588-1679) iyo john Locke (1632-1704), jean jack Rousseau (1712-1778).

Khuburadaas u dhashay reer galbeedka aragtidoodu hal il bay ka soo burqanaysay, wallow wax yar oo aan sidaas u buurnayn ay ku kala duwanaayeen, misana way ka sinnaayeen in siyaasaddu tahay: mid bulshada maankeeda ka soo maaxatay, oo ay si cad uga tanaasulayn, qaar ka mid ah, xorriyadooda qof ahaaneed; si ay dowladdu ugu arrimiso.

Labadaa tusaale ee bari iyo bogax kala matalaya haddaan dhinac iska dhigo, arartayda waxaan uga golleeyahay, in aan u hollado, iftiiminta dhinac kaloo ay tahay mudnaan in aan siinno, Waa guudmarka taariikheed iyo kufaa-kicii dowladuhu soo mareen.

Awoodihii lahaa qalfoofta dowladeed ee dunidaan ka soo arrimiyay, laga soo billaabo dowladdii “Amawiyiinta” ee uu asaaskeedii lahaa: Mucaawiyah Binu Abii Sufyaan (608- 680) lagu xijiyo “ Cabbaasiyiintii” iyo “Cismaaniyiintii” ilaa la soo gaaro dowladahaan cusub ee casriga ah.

Dhammaan intaan soo sheegnay iyo kuwa kaloo fara badanba waxay wadaagaan in ay soo mareen labo bud-dhigid, kii u horreeyay ee lagu yagleelay iyo ku kaloo cusboonaysiiyay, boorkana ka jafay dowladnimada, dhiig cusubna ku waraabiyay halboolayaasheeda.

Aan u dhaadhaco nuxurka dhambaalkaygan, oo tusaallayaal kooban bixiyo, Macaawiya Binu Abuu Sufyaan wuxuu ahaa maskaxdii ka dambaysay asaaskii khilaafadii “Umawiyiinta” waxaa dhiig cusub khilaafada ku waraabiyay oo dib-u-asaasay Al-Waliid Binu Cabdul Malik oo ahaa hoggaamiyihii ballaadhiyay khilaafada, dhinac walibana ka dhisay, baahiyana aragtida xukun ee Islaamka.

Khilaafadii “Cismaaniyiinta” waxaa asaasay Cismaan Khaan Awal Bin Ardaqal (1299- 1324), waxaase sooyaal-baadhayaashu sheegaan in Suleymaan Al-Qaanuuni (1495- 1566) uu ahaa suldaankii 10-aad ee boqortooyadaas, ahaana sidoo kale cusboonaysiiyihii dib u dhisay cududda dowladnimo ee “Cismaaniyiinta”. Haddaanu Soomaali nahay waxaynu ku xasuusan doonaa sida uu badhi-taaray halgamaagii weynaa ee Axmed Gurey.

Dalka dunida maanta ugu tunka weyna ee “Maraykanka” waxaa la aasasay ( 1776-kii), waxaase hubanti ah in Barack Hussain Obama Markii la doortay 2009-kii ay ahayd: dib-u- asaasiddii iyo hoggaamiyihii ka dhabeeyay yiddidiilooyinkii ku qornaa heshiiskii madaxbannaadi ay hoggaamiyaashu saxiixeen taarikhdaan horay u xusnay ee asaaskii Maraykanka!

Haddaba hannaankaan uu daah-furay madaxweynaha dowladda Puntland Siciid Cabdullaahi Deni ( 25-10-2021) waa kala-bayr siyaasaddeed, waa dib-u-dhiskii Puntland, waa iftiin cusub oo u bidhaamay dadka reer Puntland.

Waxaan sidoo kale caad aanu naga saarnayn, in madaxweyne Deni noqonayo hoggaankii horseedka u noqday Puntland-ta cusub.

W.Q. Ashkir Nuur Axmed, Ph.D.

Email: [email protected]


Dr. Ashkir waa Wasiiru Dowlaha Warfaafinta, Isgaarsiinta, Hiddaha iyo Dhaqanka ee Puntland, waana qoraa ka faallooda arrimaha Siyaasadda iyo Taariikhda.


We welcome the submission of all articles for possible publication on WardheerNews.com. WardheerNews will only consider articles sent exclusively. Please email your article today . Opinions expressed in this article are those of the author and do not necessarily reflect the views of WardheerNews.

WardheerNew’s tolerance platform is engaging with diversity of opinion, political ideology and self-expression. Tolerance is a necessary ingredient for creativity and civility.Tolerance fuels tenacity and audacity.

WardheerNews waxay tixgelin gaara siinaysaa maqaaladaha sida gaarka ah loogu soo diro ee aan lagu daabicin goobo kale. Maqaalkani wuxuu ka turjumayaa aragtida Qoraaga loomana fasiran karo tan WardheerNews.

Copyright © 2024 WardheerNews, All rights reserved

Leave a Reply

You must be logged in to post a comment.